گزارشی تخصصی درباره سد گتوند/ عاملان اصلی آلودگی و شوری کارون، پشت سازه سد سنگر گرفته‌اند!

به گزارش دولت بهار، این گزارش، تبلیغات سوء مطرح شده پیرامون سد گتوند را شیطنت رسانه ای از سوی عاملان شوری آب کارون دانسته و تاکید کرده است که هدف از این تلاش ها، سرپوش گذاشتن بر واقعیات پشت پرده و ایجاد حاشیه امن برای سازمانها و افراد آلاینده کننده کارون است تا مدت بیشتری به کسب سودهای هنگفت خود بپردازند.

بر اساس این گزارش، هیات دولت روحانی، دانشگاه تهران را مامور بررسی اثرگذاری سد گتوند برکیفیت آب رودخانه کارون کرده بود که نتیجه بررسی های آنها نیز نشان داده است عامل تنزل کیفیت آب رودخانه کارون سد گتوند نیست.

محورهای اصلی این گزارش به شرح زیر است:

موضوع محور سد و آمریکایی ها

اینکه گفته می شود محور سد را آمریکایی ها ۲۰ کیلومتر بالاتر انتخاب کردند و به دلیل حجم مخزن، محور سد در موقعیت فعلی انتخاب شد، حرف درستی نیست. محور سد از جنبه های مختلف نظیر شرایط آب بندی، پایداری، حجم مخزن و... انتخاب می شود. با این وجود، در موقعیت فعلی و با حجم مخزن موجود، کاراریی سد برای تولید انرژی و کنترل سیلاب است.

در یک مثال قابل فهم، می توان به گرمای هوا در تابستان سالهای ۹۳ و ۹۴ اشاره کرد که براثر شدت گرما، مصرف برق نیز افزایش چشمگیری داشت و از طرفی برق پایه که توسط نیروگاههای حرارتی تولید می شود پاسخگوی نیاز نبوده است. مجموعه نیروگاههای برقابی رودخانه کارون در حالت معمول بصورت پیک یعنی ساعت هایی که بیشترین مصرف برق وجود دارد، فعالیت داشتند و خاموشی سراسری اتفاق نیافتاد. علت چنین امکانی وجود مخزن 6/4 میلیارد مترمکعبی سد گتوند بوده است.

دو میلیارد مترمکعب آب رها شده از نیروگاه سدهای کارون ۴، کارون ۳، کارون 1 و مسجد سلیمان، توسط مخزن سد گتوند ذخیره می شود. این حجم آب در ابتدای پاییز باید تحویل سیستم کشاورزی دشت خوزستان گردد. لذا با وجود سد گتوند در پایین دست، چنین مدیریتی ممکن شده است و در صورت نبود مخزن سد گتوند، خاموشی سراسری و گسترده بوجود می آمد.

پتوی رسی

کارکرد پتوی رسی برای این منظور بود تا در شروع أبگیری که حجم مخزن ناچیز است رخنمون های نمکی ناگهانی حل نشوند و آب محدود مخزن در ترازهای پایین شور نشود. لذا تلاش شد با استفاده از این المان، نقش تاخیری برای انحلال بوجود آید و مخزن از نظر حجم أب باندازه ای شود که امکان مدیریت کردن آب خروجی فراهم آید. در عمل همین فرآیند انجام شد و مخزن با خروجی هایی که برای سد در نظر گرفته شد مدیریت گردید و کیفیت آب خروجی بر خلاف اظهار نظرهای بدون پشتوانه فنی، حتی بهتر از سابق، تحویل پایین دست شده است که در نمودار ضمیمه دیده میشود. این نمودار بر اساس برداشت کیفیت روزانه آب توسط شرکت آب و برق خوزستان تهیه شده است. شروع آبگیری علامت زده شده است.

اختلال و نشست هایی در حد ۱۵ درصد صالح پتوی رسی دیده شد که از قبل قابل پیش بینی بوده است که با عملیات ترمیمی اصلاح شدند و خاکریز کارکرد خود را حفظ کرده است.

کیفیت آب در پایین دست سد گتوند در مقایسه سالهای قبل و بعد از آبگیری

در حال حاضر کلیه شیر آلات و ابزار دقیق سد بخوبی کار می کنند و گزارش کارکرد آنها بصورت هفتگی، ماهانه و سالانه منتشر می شود.

توربین های سد

چهار توربین نوع "فرانسیس" سد گتوند بخوبی و بدون هیچ مشکلی کار می کنند. آب خروجی نیروگاه بسته به فصل با EC حدود  ۵۰۰ تا ۸۰۰ میکرو ماوس می باشد، لذا این کیفیت آب نزدیک به شرایط آب معدنی است.

هزینه ساخت سد

ارزش برق تولید شده سد گتوند به حدی بالا بوده که بعد از ۵ سال، تمام هزینه های آن را جبران کرده است. ارزش برق فروخته شده به ریال بوده در حالیکه به ۳ برابر قیمت می توانسته است به عراق صادر شود که البته اینکار انجام نشده است. در ضمن وقتی صحبت از هزینه می شود، باید گفت طی دوره ساخت حدود ۱۰ هزار نفر از کارگر تا مهندس، پژوهشگر و.... در این طرح فعالیت کرده اند. با توجه به برگشت هزینه ها و امکان تولید برق دائمی از این سیستم، حداقل برای ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال در آمد زایی این طرح ممکن خواهد بود. مخزن سد گتوند بدلیل ساخت سدهای متعدد در بالادست هیچگاه بوسیله رسوب تهدید نخواهد شد.

حجم نمک

مطالعات انجام شده و گمانه های حفر شده و برداشت دقیق رخنمون لنزهای نمکی در نهایت، منتهی به تخمین حدود ۴۵ میلیون مترمکعب با عیار ۲۰ درصد نمک در حاشیه مخزن شده است. بر اساس بیلان جرمی، همین مقدار نیز بصورت کامل حل نشده و انحلال متوقف نیز شده است.

بررسی علل شوری رودخانه کارون

همانطور که در شکل دیده می شود، کیفیت رودخانه کارون در پایین دست سد گتوند تغییر چندانی نسبت به گذشته نشان نمی دهد، بنابراین دلایل افت کیفیت رودخانه کارون را باید در جای دیگر جست و جو کرد. نمونه برداری از رودخانه کارون در مقاطع مختلف تا شهرهای اهواز و آبادان نشان می دهد سهم پسابهای کشاورزی بویژه کشت و صنعت نیشکر در پایین دست بیشترین است که  ۷۰درصد شوری رودخانه کارون ناشی از پساب شور این صنعت است. دلیل این اثرگذاری بالا، حجم چشمگیر برداشت آب با کیفیت بالا از بند تنظیمی گتوند است که در نهایت بخشی از آن بصورت پساب شور با Ec بین ۵۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ وارد رودخانه کارون می شود.

در رده های بعدی می توان به فاضلاب شهری و پساب حوضچه های پرورش ماهی اشاره کرد. همانطور که در شکل ۱ دیده می شود متوسط EC أب تحویلی سد گتوند را می توان بین ۹۰۰ تا ۱۱۰۰ درنظر گرفت. در حالیکه با ورود پسابهای ذکر شده در شهر اهواز، این مقدار به ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ می رسد.

اکنون باید به این سوال پاسخ داده شود که اثر نامطلوب کشت و صنعت نیشکر در رودخانه کارون آيا از گذشته وجود داشته است؟ چرا امروزه تاثیرات آن تشدید شده است؟ در پاسخ باید گفت از دیرباز این اثر وجود داشته است به عبارت دیگر، حجم برداشت آب از کارون و پساب ناشی از آن بسیار بالا بوده است اما از آنجا که آورد رودخانه کارون نیز بالا بوده، تاثير پساب ذکر شده کمتر به چشم آمده است. درسالهای اخیر و بویژه از سال ۸۷ که حوضه کارون وارد خشکسالی شد، آورد رودخانه کارون در حدود 40 تا 50 درصد کاهش پیدا کرده است در حالیکه برداشت آب و تولید پساب کشت و صنعت های نیشکر نظير گذشته است و سطح حوضچه های پرورش ماهی نیز به 17هزار هکتار رسیده است. بنابراین کیفیت رودخانه کارون در سالهای اخیر با کاهش کیفیت مواجه شده است.

رودخانه دز

هرچند همه بحثها در رابطه با رودخانه کارون است اما بررسی رودخانه دز نیز خالی از لطف نیست. در این حوضه چیزی بنام سد گتوند وجود ندارد که مانورهای مختلف رسانه ای بر روی آن انجام شود ولیکن موضوع نظیر کارون بوده و در عمل نیمی از پسابهای کشت و صنعت صنایع نیشکر وارد کارون و نیمه دیگر وارد رودخانه دز می شود.

از نکات قابل تامل در افت کیفیت آب رودخانه کارون در شهر اهواز، ورود رودخانه دز به کارون و تشکیل کارون بزرگ است. هر چند کیفیت آب خروجی از سد دز در حد آب معدنی و EC آن در حدود ۳۰۰تا۴۰۰ است. با وجود این با ورود پسابهای کشت و صنعت نیشکر به رودخانه دز، کیفیت آب آن نیز به شدت افت کرده و EC در اغلب ماههای سال نزدیک به ۳۰۰۰ است. اکنون بخوبی روشن است سد گتوند تاثیری بر افت کیفیت آب رودخانه کارون ندارد و هیاهوی رسانه ای انجام شده توسط عاملین اصلی شوری رودخانه کارون به منظورگمراه کردن افکار عمومی و سنگر گرفتن در پشت سازه سد گتوند است. سدی که تا کنون چند سیلاب از جمله سیلاب مهیب نوروز ۹۴ را مهار کرده است و حدود ۱۴ میلیارد کیلو وات ساعت انرژی پاک برق آبی حاصل کارکرد آن است. همچنین تنظیم حدود ۵۰ میلیاررد مترمکعب آب رودخانه کارون و انجام کشاورزی پایدار در پایین دست از کارکردهای آن محسوب می شود.