تداوم بحران افغانستان در سایه دخالت‌های خارجی

دولت بهار/ سجاد مقدم نیا: تحولات پیچیده سیاسی و امنیتی افغانستان در برهه فعلی چشم انداز برون رفت از بحران را بسیار مبهم نشان می‌دهد. برای تحلیل و بررسی ریشه بحران فعلی افغانستان باید به تاریخ این کشور به ویژه ۴۰ سال اخیر توجه ویژه‌ای داشته باشیم. افغانستان با توجه به قرار گرفتن در منطقه حساسی به نام خاورمیانه و موقعیت ژئوپلیتیکی که دارد همیشه در معرض دخالت و تاثیرگذاری قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای قرار داشته است و همچنان شاهد تداوم این روند می‌باشیم.

۲۷ دسامبر ۱۹۷۹ اتحاد جماهیر شوروی سابق با ۱۳۰ هزار نیروی نظامی افغانستان را اشغال کرد تا از حکومت چپ‌گرای وقت این کشور در برابر مجاهدین افغان حمایت کند. دخالت آشکار یک کشور خارجی در امور داخلی افغانستان باعث افزایش اختلافات داخلی و از بین رفتن وجهه بین‌المللی این کشور شد و در ادامه شرایط را برای جنگ و بحران در این کشور فراهم کرد که بعد از گذشت سال‌ها هنوز هم شاهد تداوم نا‌امنی و مشکلات سیاسی، اقتصادی و امنیتی می‌باشد. بعد از این اقدام، مجاهدین افغان با پشتیبانی و حمایت آمریکا، عربستان و پاکستان علیه شوروی وارد جنگ شدند. بعد از خروج نظامیان شوروی از افغانستان و سقوط دولت کمونیستی وقت، به دلیل اختلافات میان گروه‌های افغانی برای تشکیل یک حکومت فراگیر، جنگ داخلی در افغانستان آغاز شد. این جنگ داخلی عامل اصلی ظهور و فعالیت گروه تروریستی طالبان در افغانستان بود. طالبان با حمایت همه جانبه پاکستان توانست در ۳ اکتبر ۱۹۹۴ مرکز ولایت قندهار و در سال ۱۹۹۵ ولایت استراتژیک هرات در مرز ایران و افغانستان را تصرف کند. روز ۲۷ سپتامبر ۱۹۹۶ نیروهای طالبان وارد کابل شدند و با نصب پرچم امارت اسلامی در کاخ ریاست جمهوری قدرت را به دست گرفتند. طالبان در طول حکومت ۵ ساله خود بر افغانستان ارتباط گسترده‌ای با گروه تروریستی القاعده به رهبری اسامه بن‌لادن داشت و از فعالیت‌های القاعده حمایت می‌کرد. بعد از حملات ۱۱ سپتامبر ، ایالات متحده آمریکا در ۷ اکتبر ۲۰۰۱ با ادعای مبارزه با تروریسم طی یک عملیات افغانستان را اشغال کرد. با حمله آمریکا به افغانستان حکومت طالبان سرنگون شد و گروه‌های مختلف افغانی در کنفرانس بن آلمان حامد کرزَی را به ریاست دولت موقت افغانستان انتخاب کردند. در سال ۲۰۰۳ طالبان به رهبری ملاعمر دوباره سازماندهی شد و نیروهای این گروه وارد جنگ با دولت مرکزی افغانستان، آمریکا و نیروهای ناتو شدند و توانستند برخی از مناطق را تصرف کنند.

در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا، دیپلمات‌های آمریکا و نمایندگان طالبان بعد از چند دور مذاکره در دوحه قطر در ۲۹ فوریه ۲۰۲۰ توافق نامه صلح در افغانستان را امضا کردند. بعد از این توافق نمایندگانی از دولت افغانستان و طالبان باهدف برقراری صلح  در دوحه قطر وارد مذاکره شدند.

طبق توافق میان آمریکا و طالبان، واشنگتن متعهد شد تا نیروهایش را از افغانستان خارج کند. بعد از آغاز خروج نیروهای خارجی از افغانستان تحرکات طالبان به شدت افزایش پیدا کرده است و در طی یک ماه اخیر شاهد پیشرو‌های طالبان در خاک افغانستان هستیم که به ناامنی در این کشور منجر شده است و بیم آن می‌رود با تداوم این روند درگیری‌های داخلی افزایش پیدا کند.

 در این میان قدرت‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای هم با هدف آنچه که تامین منافع خود در افغانستان می‌دانند تحولات این کشور را زیر نظر دارند. مواضع سیاسی بازیگران درگیر در تحولات افغانستان از جمله آمریکا، روسیه، ایران و ترکیه نشان می‌دهد طالبان را به عنوان یک واقعیت و بازیگر تاثیرگذار سیاسی و نظامی در عرصه افغانستان به رسمیت شناخته‌اند و دیدارهای دیپلماتیک و حمایت آن‌ها از طالبان در کنار دولت مرکزی افغانستان به عنوان بخشی از قدرت در دولت آینده مهر تاییدی بر این ادعا می‌باشد.

چند روز پیش با دعوت رسمی ایران نمایندگانی از طالبان و دولت افغانستان در تهران پای میز مذاکره نشستند تا با گفتگوهای بین‌الافغانی به یک نتیجه برای برقراری صلح در افغانستان برسند. مقامات آمریکا و پاکستان نسبت به میزبانی ایران موضع گیری مثبتی داشتند. گرچه به طور کلی در پرونده افغانستان شاهد همکاری همه کشورهای درگیر در بحران هستیم اما این به معنای همسو بودن دیدگاه‌ها و منافع آن‌ها نیست و اتفاقا همه آن‌ها نسبت به مواضع یکدیگر با شک و تردید نگاه می‌کنند به ویژه که چندان شفاف نیست آمریکا و طالبان در پشت پرده چه توافقاتی را داشته‌اند.

بحران چندین ساله افغانستان محصول دخالت‌های خارجی، اختلافات میان گروه‌های سیاسی داخلی و نتیجه عدم توجه به خواسته‌های مردم این کشور می‌باشد. حتی درصورت توافق میان طالبان و دولت افغانستان بازهم تنش‌ها وناامنی ادامه خواهد داشت زیرا شکاف‌های به وجود آمده در این کشور در حوزه‌های مختلف بسیار عمیق می‌باشد.