تاریخچه ساخت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس/ بنزین پتروشیمی‌ها مطابق با استانداردهای روز تولید میشد

به گزارش دولت بهار به نقل از فارس، یکی از معضلات اصلی صنعت نفت کشور در طول سالیان طولانی تمرکز بر خام‌فروشی نفت و بی‌توجهی به ساخت پالایشگاه‌ها و تولید فرآورده‌های نفتی است. در این بین کارشناسان معتقدند که تفکر حاکم بر وزارت نفت در این سال‌ها مانع از احداث پالایشگاه‌ها بوده است و این موضوع باعث شده در این حوزه غفلت‌های بزرگی صورت گیرد.

البته در دورانی نیز اقدامات خوبی در حوزه پالایشگاه‌سازی و اجرای طرح‌های بهینه‌سازی انجام شده است. برای مثال می‌توان به پروژه احداث پالایشگاه ستاره خلیج فارس و اجرای فاز اول طرح‌های بهینه‌سازی در دولت‌های نهم و دهم اشاره کرد که می‌تواند الگویی برای سایر دولت‌ها در انجام طرح‌های پالایشی باشد. در این راستا برای اطلاع دقیق‌تر از اقدامات انجام شده در حوزه پالایشی در دولت نهم و دهم با علیرضا ضیغمی، مدیرعامل اسبق شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران به گفتگو نشستیم.

مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:

*فاز اول بهینه‌سازی پالایشگاه‌ها در دولت نهم و دهم انجام شد

فارس: یکی از اولویت‌های مهم در حوزه پالایشی اجرای طرح‌های بهینه‌سازی است. در این راستا چه اقداماتی در دولت نهم و دهم انجام شد؟

ضیغمی: ابتدای بحث خدمتتان عرض کنم که این قبیل پروژه‌­ها را نظام مقدس جمهوری اسلامی اجرا می­‌کند و هر دولت به سهم خود بخشی از کار را جلو می­‌برد و به دولت بعدی می­‌سپارد. سهم هر دولت هم براساس کارنامه­‌اش مشخص است. یکی از نکات حائز اهمیت در این حوزه ناظر به طراحی پالایشگاه‌ها است. پالایشگاه‌هایی که پیش از انقلاب تاسیس شدند و حتی پالایشگاه‌­های بندرعباس و امام خمینی شازند طوری طراحی شدند که ما به واردات بنزین سوپر وابسته باشیم.

در این راستا بهینه‌­سازی پالایشگاه­‌ها و افزایش ظرفیتشان در سال 1384 در دولت نهم کلید خورد. در آن زمان آقای نعمت­‌زاده مدیرعامل شرکت پالایش و پخش بود. این اقدام برای اولین بار در کشور صورت می­‌گرفت و کار درستی هم بود. من در مصاحبه‌­های قبلی هم عنوان کردم که فاز یک طرح بهینه‌سازی پالایشگاه‌ها خوب انجام شد و فاز دو هم بایستی در دستور کار قرار می‌­گرفت اما آغاز نشد که امیدواریم در دولت بعدی فاز دوم بهینه‌­سازی و ارتقا کیفیت پالایشگاه­‌ها نیز انجام بگیرد.

برای مثال پالایشگاه بندرعباس را در نظر بگیرد. این پالایشگاه بعد از انقلاب ساخته شد و طراحی­‌اش به گونه­‌ای بود که اکتان بنزین آن پایین بود. لذا طبق پروژه ارتقا کیفیت، قرار شد تا دیگر این پالایشگاه مانند پالایشگاه­‌های اصفهان، امام خمینی شازند، تبریز، تهران، بندرعباس، آبادان و اراک به واردات بنزین سوپر وابسته نباشد. ما تا پیش از ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس، 9 پالایشگاه داشتیم که از این تعداد پالایشگاه کرمانشاه و شیراز در مرحله بهینه­‌سازی قرار نگرفتند. ظرفیت پالایشگاه کرمانشاه زیر 40 هزار بشکه و پالایشگاه شیراز زیر 65 هزار بشکه در روز است.

در طی فاز اول پروژه‌های بهینه‌سازی که در دولت نهم و دهم آغاز شد پالایشگاه لاوان که برای تامین سوخت کشتی­‌ها (مازوت) ساخته شده بود اکنون تمام محصولاتش از جمله بنزین، گازوئیل و سوخت هواپیما یورو 4 است. از طرفی گازوئیل تولیدی پالایشگاه تبریز هم یورو 2 بود و بنزین آن هم اکتان پایینی داشت، اما اکنون هر دو محصولات مذکور این پالایشگاه یورو 4 شدند و البته تنها پالایشگاهی هم هست که بنزن را از بنزین جدا می­‌کند که تبدیل به خوراک پتروشیمی می­‌شود.

انجام این کارها در سال 1384 کلید خورد و تا سال 92 که ما مدیریت کار را به عهده داشتیم، به جز ستاره خلیج فارس که بیش از 70 درصد پیشرفت فیزیکی داشت، مابقی بهینه­‌سازی و راه­‌اندازی شده بودند. در این میان برخی خرده‌­کاری­‌های پالایشگاه تبریز به دولت بعد رسید و برای داخلی کردن کاتالیست‌­ها هم کمی معطلی پیش آمد اما در نهایت این کار صورت گرفت که اقدام مهمی به شمار می­رفت.

با انجام اقدامات بهینه‌­سازی و ارتقا ظرفیت، ظرفیت تولید پالایشگاه امام خمینی شازند از 170 هزار بشکه به 250 هزار بشکه رسید. این پالایشگاه، اولین پالایشگاهی است که نفت کوره را به فرآورده نفتی تبدیل می­‌کند. این اقدام باعث شد تا تولید بنزین پالایشگاه از 4.5 میلیون لیتر یورو 2 به 16 میلیون لیتر یورو 4 در روز برسد. گازوئیل و دیگر فرآورده­‌های آن نیز یورو 4 هستند. این پالایشگاه قبلا گوگرد را می‌سوزاند اما الان گوگرد دانه­‌بندی تولید می­کند که هم با استاندارهای محیط زیست منطبق است و هم درآمدزایی دارد. در پالایشگاه‌­های تهران و اراک هم واحد گوگردسازی ساخته شد. تمام روند ساخت این واحدها، داخلی است.

تا جایی که امکان داشت در پالایشگاه شازند، از تولیدات داخلی استفاده شد. برای فاز دوم پالایشگاه امام خمینی شازند زمانی که دلار 1300 تومان بود، بیش از یک میلیارد دلار هزینه شد تا کار ارتقا کیفیت و ظرفیت آن به نتیجه برسد. در همین روند در پالایشگاه تهران هم اولین پمپ 50 هزار بشکه‌­ای در روز توسط پمپ‌سازهای داخلی، تولید شد.

تصویر 1- پروژه آپگریدینگ پالایشگاه امام خمینی شازند

تصویر 2 – پروژه آپگریدینگ پالایشگاه اصفهان

تصویر 3- پروژه آپگریدینگ پالایشگاه بندرعباس

تصویر 4- پروژه آپگریدینگ پالایشگاه تبریز

تصویر 5 – پروژه آپگریدینگ پالایشگاه لاوان

تصویر 6 - پروژه آپگریدینگ پالایشگاه شهید تندگویان

*طبق گزارش کمیسیون اصل 90 بنزین پتروشیمی‌ها مطابق با استانداردهای روز تولید میشد

فارس: با روی کارامدن دولت یازدهم یک موج رسانه‌ای علیه بنزین پتروشیمی‌ها ایجاد شد. آیا بنزین پتروشیمی‌ها کیفیت مناسب را داشتند؟

ضیغمی: در سال 1388 فروش بنزین به ایران تحریم شد. در همین زمان خرید قطعات پروژه­‌های بهینه­‌سازی پالایشگاه آبادان و بندرعباس با سختی انجام می­شد. لذا در این دوران متخصصین پتروشیمی و پالایش و پخش در جلسه‌­ای با آقای میرکاظمی، وزیر نفت آن زمان، پیشنهاد دادند تا از تولیدات میانی پتروشیمی بنزین تولید کنند. با این حال متاسفانه این موج راه افتاد که بنزین تولیدی غیراستاندارد و سرطان­زا است. با پیگیری چند کمیسیون مجلس از جمله کمیسیون بهداشت، کمیسیون اصل 90 و کمیسیون انرژی مشخص شد بنزین تولیدی از نفتا مطابق با استانداردهای روز است.

بعد از جمع‌بندی کمیسیون اصل 90 درباره موضوع بنزین پتروشیمی‌ها ما توقع داشتیم گزارش تقدیمی کمیسیون اصل 90 به رئیس مجلس، در صحن قرائت شود که از این کار جلوگیری کردند. با تولید این بنزین ما توانستیم میزان واردات را به روزانه 2-3 میلیون لیتر کاهش دهیم و نیاز داخلی را به طور کامل پاسخ بدهیم.

*تمام تجهیزات لازم برای تکمیل پروژه ستاره خلیج فارس را مهیا کرده بودیم

فارس: برای احداث پالایشگاه ستاره خلیج فارس چه اقداماتی در دولت نهم و دهم انجام شد؟

ضیغمی: همان طور که گفتم تمام پروژه‌­های کشور چه در حوزه نفت و گاز و چه در حوزه­‌هایی مانند آب و برق را یک دولت به تنهایی نمی­‌تواند به انجام برساند. روند طراحی و اجرای مناقصه و شروع کار پروژه‌­ها طولانی است. برای مثال گاهی دو دولت روی احداث یک سد کار می­‌کنند تا به بهره­‌برداری برسد. همچنین پروژه گازرسانی به روستاها که جزء اولویت دولت نهم و دهم بود، در دولت‌­های بعدی هم ادامه یافت و هر دولت بنا به توانایی خود کار را پیش برد.

شروع پروژه پالایشگاه ستاره خلیج فارس هم در سال 1384 بود که قرار شد کنسرسیوم داخلی و خارجی این کار را به انجام برسانند. کارهای طراحی و مهندسی در سال 84 انجام شد و در سال 85 اقدامات بیشتر در این خصوص صورت گرفت. از خرداد 89 تا مهر 92 هم من برای انجام کار منصوب شدم. در سال 89 که برای بازدید از پروژه رفتم مدیرعامل وقت به من گفت بودجه نیست. در آن زمان سهام‌داران ستاره خلیج فارس صندوق­های بازنشستگی و شرکت پالایش و پخش بودند.

درصدد افزایش سرمایه برآمدیم اما دیدیم بنا به سهم 20 درصدی شرکت پالایش و پخش، اگر بخواهیم به نسبت هزینه­‌هایی که این شرکت در خرید کالا کرده ­است سرمایه را افزایش دهیم، سهام این شرکت به بیش از 50 درصد می‌­رسد و پروژه دولتی خواهد شد. لذا سهم را در 48 درصد متوقف کردیم. یکی از قول­‌های نعمت­‌زاده این بود که این شرکت موظف به تامین فاینانس بود. با این حال ما مجبور شدیم از منابعی که آقای میرکاظمی تخصیص داد استفاده کنیم. آقای میرکاظمی 400 میلیون یورو به پروژه تزریق کرد که البته به نظر می‌رسد مقدمات آن در دوره وزیر قبلی انجام شده بود.

از سال 88 که آقای میرکاظمی وزیر نفت شد، با توجه به اهمیت بنزین برای کشور، روی پروژه ستاره خلیج فارس متمرکز شد. لذا به سرعت این رقم 400 میلیون یورو به انجام طرح اختصاص یافت. در زمان مدیریت آقای قاسمی هم یک میلیارد دلار دیگر تزریق شد. داخل پرانتز به شما بگویم که ۶۰۰ میلیون یورو هم از انرژی فاند بانک ملت سهمیه پالایش و پخش با مجوز آقای قاسمی تخصیص یافت و وام ۲۹۰ میلیون یورویی از صندوق ذخیره ارزی توسط آقای محرابیان دستیار ارشد رئیس جمهور توسط بانک مرکزی دوباره فعال شد و با اخذ وام دیگری از صندوق توسعه ملی توسط آقای زنگنه پروژه پایان یافت. در همین زمان مدیر تدارکات پروژه برای تامین قطعات مورد نیاز به اروپا و چین و چندین کشور دیگر سفر کرد. شرکت­‌های اروپایی مایل بودند با ما کار کنند اما متاثر از رویکرد دولت‌هایشان در تحریم ایران، امکان چنین اقدامی را نداشتند.

لذا گفتند چون بخشی از سهام این پالایشگاه مربوط به صندوق‌­های بازنشستگی است ما مشکلی در تامین قطعاتش نداریم مشروط به اینکه آن 48 درصد شرکت پالایش و پخش را هم به این صندوق­‌ها بدهید. ما هم به صورت ظاهری این انتقال را انجام دادیم. قرار بر این شد کالاها وقتی وارد گمرک ایران شد، پس از تسویه حساب، ترخیص شوند.

اما بعدها آقای زنگنه به ما ایراد گرفت که چرا این همه جنس برای احداث پالایشگاه ستاره خلیج فارس را وارد و دپو کردید. ایشان معتقد بود باید فاز به فاز تجهیزات مورد نیاز خریداری می­شد در حالی که خرید فاز به فاز تجهیزات مربوط به شرایط غیرتحریمی است. در وضعیت تحریم امکان چنین کاری وجود ندارد. البته ایشان بعدا همین رو­ش‌­های ما را در پیش گرفت.

در مجموع ما در زمان تحویل تقریبا تمامی تجهیزات لازم برای تکمیل پروژه را مهیا کرده بودیم. یک اقدامی خیلی خوبی که انجام دادیم این بود که دو قلم بزرگ از اجناس مورد نیاز یعنی راکتورها و بویلرها را هم می‌­خواستند از خارج سفارش بدهند که ما جلو کار را گرفتیم و راکتورها به شرکت راکتور اهواز و بویلرها را به شرکت آذراب که در مناقصه هم برنده شده بود، سفارش دادیم.  

*اگر مسئول پروژه ستاره خلیج فارس می‌ماندم تا پایان سال 94 هر سه فاز را تکمیل می‌کردم

پالایشگاه ستاره خلیج فارس دارای سه فاز است اما زیرساخت آن دیگر فازبندی شده نیست و انجام آن کار سخت و زمان­بری بود. در همین راستا  آقای محرابیان، دستیار ارشد رئیس جمهور هر دو هفته جلسه‌­ای برای بررسی پروژه برگزار می­کرد. وقتی آقای زنگنه وزیر نفت شد من را مسئول پروژه لایه نفت و گاز پارس جنوبی کرد که البته اگر در همان پروژه ستاره خلیج فارس می­‌ماندم تا پایان سال 1394، هر سه فاز آن را تحویل می­‌دادم.

برای ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس شرکت­‌های خارجی در سال 1389 از ایران رفتند و کنسرسیوم با دو شرکت ایرانی باقی ماند. من دیدم روند اجرا کند است. به آقای میرکاظمی نامه نوشتم و با موافقت او، قرار شد کار با محوریت قرارگاه خاتم الانبیا انجام شود. در آن زمان منابع مالی هم منظم نبود. پول‌­ها در چین بود و در جابه­‌جایی مشکلاتی وجود داشت. البته لازم به ذکر است که عمده کالاهای خارجی وارداتی این پروژه غیرچینی بودند. برای همین مجبور بودیم پول‌مان را از چین به دیگر کشورها منتقل کنیم که این کار هزینه خاص خودش را داشت.

زمانی که در حال کار روی پالایشگاه ستاره خلیج فارس بودیم، مافیای بنزین به ما می­‌گفتند عمرتان را سر این کار نگذارید. البته مافیای بنزین ربطی به هیچ دولتی ندارد اما به شدت مخالف این پروژه بود. در نهایت ما کار را در مهر 92 با 73 درصد پیشرفت فیزیکی تحویل دادیم که البته اگر یکسری کالاهای سفارش داده شده که در راه بود، به دستمان می‌­رسید درصد پیشرفت پروژه را افزایش می­داد (تصویر 7).

تصویر 7- وضعیت پروژه ستاره خلیج فارس در دولت نهم و دهم